Το λιώσιμο των πάγων ως κλιματολογικό φαινόμενο αλλάζει και θα συνεχίσει να αλλάζει το παγκόσμιο γεωοικονομικό τοπίο, μεταθέτοντας διαρκώς το “ειδικό” βάρος που έχουν στη γεωπολιτική σκακιέρα διαφορετικά κράτη ή περιοχές του κόσμου. Στη σημερινή μας ανάρτηση θα ρίξουμε φως σε μια μακρινή και άγνωστη χώρα για μας, την Γροιλανδία.
Το τεράστιο αυτό νησί της Αρκτικής φαίνεται να είναι πλούσιο σε ουράνιο, σπάνια μέταλλα και άλλες φυσικές πηγές, και παρά τους ιστορικούς του δεσμούς με την Ευρωπαική Ήπειρο (Δανία), έχει ως τώρα κρατήσει μια αυτονομία απέναντι στους Ευρωπαίους, αρνούμενο να συνάψει στρατηγικές συμφωνίες μαζί τους, που θα αποκλείουν άλλους πιθανούς επενδυτές, όπως πχ η Ρωσία και η Κίνα.
Η Γροιλανδία είναι μια ημι-αυτόνομη περιοχή της Δανίας, και προσπαθεί μέσα από τον φυσικό της υπόγειο πλούτο να ανεξαρτητοποιηθεί πλήρως από την Κοπεγχάγη. Οι Δανοί απ’ την πλευρά τους, φαίνονται αποφασισμένοι να μην εμπλακούν σε μια στείρα πολιτική αντιπαράθεση ή σε μια ανάσχεση της ανάπτυξης της μεταλλευτικής εξορυκτικής δυνατότητας της Γροιλανδίας, αλλά να διαπραγματευτούν τη σύναψη στρατηγικών συμφωνιών που θα εξασφαλίζουν στην ΕΕ πρόσβαση σε ορυκτά μεταλλεύματα που δεν διαθέτει η Ευρωπ. Ήπειρος είτε καθόλου, είτε σε μικρές μόνο ποσότητες. Πέρα από τις προφανείς χρήσεις του ουρανίου, τα σπάνια ορυκτά μέταλλα, ή σπάνιες γαίες, ή λανθανίδες, όπως είναι γνωστά στη χημεία, αποτελούν βασικό κλειδί για την ανάπτυξη της τεχνολογίας του 21ου αιώνα. και χωρίς αυτά δεν θα είχαμε smart phones, υβριδικά αυτοκίνητα ή πολλά από τα οπλικά συστήματα υψηλής ακρίβειας. Μάλιστα η Κίνα ζυγίζει το ενδεχόμενο να απαγορεύσει πλήρως την εξαγωγή των πολύτιμων μεταλλευμάτων terbium, dysprosium, yttrium, thulium, και lutetium, και να περιορίσει σημαντικά την εξαγωγή κάποιων άλλων.
Με τέτοια δεδομένα, ο δανέζικος Τύπος ανάφερε μόλις τον περασμένο μήνα πως το Κοινοβούλιο της χώρας είναι έτοιμο να εισάγει αλλαγές στην πυρηνική πολιτική της Δανίας προκειμένου να διευκολυνθεί η εξόρυξη ουρανίου στην Γροιλανδία, η οποία με τη σειρά της θα ανοίξει το δρόμο για την εξόρυξη των σπανίων γαιών/ορυκτών της νήσου. Θεωρείται πως στην περιοχή αυτή βρίσκεται ένα από τα 10 μεγαλύτερα κοιτάσματα ουρανίου στον πλανήτη!
Αν και η Γροιλανδία είναι ημι-αυτόνομη περιοχή, η Κοπεγχάγη εξακολουθεί να επηρεάζει την λήψη αποφάσεων, σε τομείς όπως η πυρηνική νομοθεσία, η εξωτερική πολιτική και στρατιωτική άμυνα, η οικονομία, οι νομισματικές πολιτικές. Η έντονη αντι-πυρηνική ιδεολογία και στάση της Δανίας μέχρι σήμερα εμπόδιζε την εξόρυξη κι εκμετάλλευση των κοιτασμάτων ουρανίου με μια σειρά από νομικές απαγορεύσεις ήδη από τη δεκαετία του 1980. Οι Γροιλανδοί, καίτοι αυτόνομοι και κύριοι του υπεδάφους τους, έπρεπε να έχουν τη σύμφωνη γνώμη του Δανέζικου Κοινοβουλίου για οποιαδήποτε κατασκευή πυρηνικού εργοστασίου, ή εξόρυξης ορυκτών απαραίτητων στην πυρηνική τεχνολογία.
Το ουράνιο είναι ένα τοξικό και ραδιενεργό μέταλλο και η έκθεση σε αυτό μπορεί να επηρεάσει τους νεφρούς, τον εγκέφαλο, το ήπαρ και την καρδιά. Πολλές μελέτες έχουν δείξει, επίσης, ότι οι εργαζόμενοι σε ορυχεία ουρανίου έχουν υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα.
Η κύρια χρήση του ουρανίου στον πολιτικό τομέα είναι η τροφοδότηση εργοστασίων πυρηνικής ενέργειας και η αξιοποίησή του σε μεγάλη κλίμακα, δυνητικά, θα μπορούσε να αλλάξει τη θέση της Δανίας στη διεθνή σκηνή.
Η Αρκτική λιώνει
Με τους πάγους του Βορείου Πόλου να υποχωρούν με μεγάλη ταχύτητα, οι υπερδυνάμεις του πλανήτη έχουν αρχίσει να παίρνουν θέση μάχης για τη διασφάλιση των συμφερόντων τους σε περιοχές του πλανήτη που μέχρι πρόσφατα θεωρούντο ερημικές και δεν είχαν κανένα ενδιαφέρον ει μη μόνο για ΜΚΟ που δραστηριοποιούντο στην προστασία σπάνιων ζώων. Το μεγάλο διακύβευμα είναι διττό: αφενός πετρέλαιο, φυσικό αέριο, σπάνιες γαίες και ορυκτά μεταλλεύματα, αφετέρου δικαιώματα διεύλευσης εμπορικών στόλων μέσα από τη θάλασσα του Β. Πόλου, στο μέτρο φυσικά που οι λιωμένοι πάγοι θα αφήνουν περάσματα που θα αλλάξουν πλήρως τους χρόνους μετακίνησης των εμπορικών πλοίων από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη.
Μόλις 5 χώρες “συνορεύουν” με το Β. Πόλο: Καναδάς, Ρωσία, Αμερική, και η ΕΕ μέσω των Σκανδιναβικών χωρών. Τα τελευταία χρόνια η αυξανόμενη οικονομική ισχύς της Κίνας της επιτρέπει να γίνει πιο επιθετική στην εξωτερική της πολιτική, και ήδη πιέζει προς πάσα κατεύθυνση και με πολλαπλούς τρόπους ώστε να βάλει πόδι στην πολλά υποσχόμενη Αρκτική, κι ας μην έχει καμία απολύτως γεωγραφική σχέση. Oι Κινέζοι, μιλώντας σχεδόν στο ίδιο πνεύμα με τον Νταβούτογλου, διατύπωσαν την εξωφρενική θέση ότι η Κίνα είναι ένας “Αρκτικός ημι-εταίρος” (arctic semi-partner), κι ότι ο υποθαλάσσιος και υπόγειος πλούτος της Αρκτικής αποτελεί κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας (!!!), όπως ακριβώς βρίσκει ο Νταβούτογλου ότι το Καστελόριζο με την πλούσια υφαλοκρηπίδα του ανήκει στη …Μεσόγειο – έτσι γενικώς κι αορίστως. Παράλληλα, επιφανείς κινέζοι επιχειρηματίες έχουν πατήσει πόδι στη Γροιλανδία, “τάζοντας” μεγάλα έργα υποδομών κι ανάπτυξης, επενδύσεις, ακόμη και ρευστά κεφάλαια προκειμένου να συνάψουν διμερείς συμφωνίες εκμετάλλευσης με τους Γροιλανδούς. Απ’ την άλλη, στους δυτικοευρωπαίους έχει επέλθει πανικός μ’ αυτές τις εξελίξεις. Το περασμένο καλοκαίρι ο Αντιπρόεδρος της ΕΕ, Ιταλός Αντόνιο Τατζάνι, πήγε άρον άρον στο Νουουκ, “προσφέροντας” κι αυτός εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στους Ινουίτ* με μοναδική προυπόθεση αυτοί οι τελευταίοι να μην δώσουν αποκλειστική πρόσβαση των μεταλλείων τους στην Κίνα. Μάλιστα ονόμασε το ταξίδι του “ορυκτή διπλωματία”.
Δεν είναι μόνο το Ουράνιο
Πιστεύεται πως το αρκτικό νησί διαθέτει περίπου το 10% του παγκόσμιου ορυκτού πλούτου σε σπάνια μέταλλα. Πρόκειται για μέταλλα με μεγάλη ζήτηση, καθώς είναι απαραίτητα για την κατασκευή και χρήση πολλών προιόντων προηγμένης τεχνολογίας. Πρέπει να σημειώσουμε και κάτι άγνωστο στο ευρύ κοινό, αλλά ύψιστης γεωφυσικής και γεωπολιτικής σημασίας: η Κίνα κατέχει το 1/3 περίπου του παγκόσμιου ορυκτού πλούτου σε σπάνια ορυκτά μέταλλα, και εφοδιάζει τον υπόλοιπο πλανήτη σε καθεστώς οιωνεί μονοπωλίου, καλύπτοντας το 95% των αναγκών των υπολοίπων κρατών. Σύμφωνα με γεωλογικές μελέτες, η Γροιλανδία δύναται να καλύψει περίπου το 1/5 της παγκόσμιας ζήτησης, για τα μέταλλα αυτά, σπάζοντας έτσι το μονοπώλιο του Πεκίνου. (Σημειωτέον επίσης πως μέχρι τη δεκαετία του 1990, οι ΗΠΑ ήταν αυτάρκεις σε τέτοια σπάνια μέταλλα, τα τελευταία όμως 20 χρόνια τα αποθεματικά της βαίνουν μειούμενα κι έτσι διαμορφώνονται σταδιακά σχέσεις εξάρτησης από τις εισαγωγές των Κινέζων.)
Το πρόβλημα όμως έχει ως εξής: τα σπάνια ορυκτά μέταλλα της Γροιλανδίας εντοπίζονται σχεδόν πάντα “κατά μήκος” ραδιοενεργών μετάλλων όπως το ουράνιο, και για να εξορυχθούν, αναπόφευκτα θα εξορυθχεί και ουράνιο, για το οποίο υπάρχει απαγορευτική Δανέζικη νομοθεσία. Το 2010 πάντως, όταν η Κοπεγχάγη γνωστοποίησε τις προθέσεις της να χαλαρώσει το νομοθετικό πλαίσιο, τα πρώτα χαμόγελα ήρθαν στη κυβέρνηση του Νουουκ (πρωτεύουσα της Γροιλανδίας).
Τα τεχνικά, και συνεκδοχικά νομικά, προβλήματα, δεν θα εξαφανιστούν απ’ την μια μέρα στην άλλη. Για παράδειγμα:
Τι θα γίνει με την επεξεργασία των εξορυχθέντων γαιών, ώστε να αποσπαστούν τα σπάνια μέταλλα; Πού θα γίνεται αυτή; Τι περιβαλλοντικές προδιαγραφές θα τηρηθούν; Τι θα γίνει με τα ραδιενεργά μεταλλεύματα;
Τους επόμενους μήνες η κυβέρνηση της Γροιλανδίας θα δημοσιεύσει σχετικό πόρισμα αναφορικά με τις συνέπειες στη δημόσια υγεία και το περιβάλλον από την εξόρυξη ουρανίου. Στη συνέχεια το Γροιλανδικό Κοινοβούλιο θα φέρει το θέμα προ ημερησίας διατάξεως και θα αποφασίσει εάν θα ανάψει το πράσινο φως ή όχι. Αρκετοί αναλυτές επισημαίνουν τα μεγάλα οικονομικά οφέλη, αλλά ταυτόχρονα και τους μεγάλους κινδύνους σε επίπεδο περιβάλλοντος και δημόσιας υγείας. Δεδομένου ότι η χώρα θα έχει εκλογές τον Ιούνιο, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι το θέμα θα είναι πολύ ψηλά στην ατζέντα των κομμάτων, κατά τον προεκλογικό τους αγώνα.
Πολιτικές προεκτάσεις: η πορεία της Γροιλανδίας προς την ανεξαρτησία
Η δυναμική του ορυκτού πλούτου της Γροιλανδίας δεν αφήνει στο απυρόβλητο τα συμφέροντα της Κοπεγχάγης, αλλά και της ΕΕ ευρύτερα. Στη Δανία πληθαίνουν οι φωνές πολιτικών που προτρέπουν την κυβέρνηση να υιοθετήσει ενεργά προτρεπτική στάση υπέρ των Δανέζικων συμφερόντων, μέσα από την δημιουργία μιας κρατικής εταιρίας εξόρυξης μεταλλευμάτων που θα επενδύσει στον ορυκτό πλούτο της Γροιλανδίας και ταυτόχρονα θα εμποδίσει την υπερβολική εξάπλωση των Κινέζων που θέλουν να βάλουν στο χέρι τα γροιλανδικά μέταλλα, “κλειδώνοντας” έτσι το δικό τους παγκόσμιο μονοπώλιο.
Κυβερνητικοί αξιωματούχοι του Νουουκ έχουν δηλώσει πως ναι μεν καλωσορίζουν τη δραστηριοποίηση δανέζικων μεταλλευτικών εταιριών στη Γροιλανδία, αντιτίθενται όμως στη δημιουργία κρατικών επενδύσεων. Είναι ξεκάθαρο πως οι Γροιλανδοί επιθυμούν να απαγκιστρωθούν από τον άμεσο έλεγχο της Κοπεγχάγης, αλλά και τη σφαίρα επιρροής της Ευρώπης, στον τρόπο που θα διαχειριστούν τον ορυκτό τους πλούτο. Μόλις τον περασμένο μήνα, το Νουουκ φέρεται να δήλωσε εναντίον προτάσεων της ΕΕ να διαθέσει τα ορυκτά αποθέματα της Γροιλανδίας στην ΕΕ. Ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας Κούουπικ Κλάιστ δήλωσε πώς η χώρα “δεν προτίθεται να αποκλείσει επενδυτές από ορισμένες χώρες χωρίς συγκεκριμένες αιτιάσεις”.
Η ΕΕ φοβάται μια ενδεχόμενη “εισβολή” της Κίνας στη Γροιλανδία, καθότι πέρσι, κινεζικές και νοτιοκορεατικές μεταλλευτικές εταιρίες εξεδήλωσαν επενδυτικό ενδιαφέρον στον τομέα της μεταλλείας. Μάλιστα το Δεκέμβριο του 2012, η Γροιλανδία με μόλις 57.000 κατοίκους εκ των οποίων ένα εργατικό δυναμικό των 30.000 ανθρώπων με ελάχιστη πείρα στα μεταλλουργικά/μεταλλευτικά, πέρασε νομοσχέδιο σύμφωνα με τον οποίο ο όποιος επενδυτής δραστηριοποιείται στη χώρα, θα έχει δικαίωμα να φέρει μαζί του και το αντίστοιχο επιστημονικό/τεχνικό προσωπικό για την εξόρυξη. Οι κινεζικές εταιρίες που έχουν εκφράσει ενδιαφέρον να αναπτύξουν το οδικό δίκτυο της Γροιλανδίας, καθώς και να χτίσουν ή να επεκτείνουν υπάρχοντες αερολιμένες ή λιμάνια για την διευκόλυνση της μεταφοράς κι εξαγωγής στην παγκόσμια αγορά των γροιλανδικών μεταλλευμάτων φαίνεται να προτίθενται να “εισάγουν” χιλιάδες κινέζους εργάτες. Στην πραγματικότητα , εάν συμβεί αυτό, θα πρόκειται για καθολική απόβαση των Κινέζων σε κάθε βασικό τομέα της οικονομίας των ψαράδων Γροιλανδών * * (κατασκευαστικός, μεταλλευτικός, εργοστασιακός, εμπορικός).
Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ, μόνο το 15% των εταιριών εκμετάλλευσης του ορυκτού πλούτου της Γροιλανδίας είναι από κράτη μέλη της Ένωσης. Περισσότερες από τις μισές είναι Αυστραλιανές και Καναδικές. Με το παγκόσμιο ενδιαφέρον για το πλούσιο υπέδαφος της Γροιλανδίας να αυξάνεται διαρκώς, είναι αναμενόμενο πως Δανία, πρωτίστως, και ΕΕ δευτερευόντως, θα προσπαθήσουν να μην χάσουν περαιτέρω έδαφος ή και να μείνουν παντελώς έξω απ’ το παιγνίδι. Η Δανία, για παράδειγμα, πέρα από την επιρροή που έχει στο Νουουκ σε θέματα άμυνας και εξωτ. πολιτικής, καλύπτει πάνω από το 50% του ετήσιου προυπολογισμού της Γροιλανδίας, ενώ αποτελεί και τον κατ εξοχήν εμπορικό συνεταίρο της νήσου. Οι Δανοί δεν είναι αφελείς. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι τυχόν υπαινιγμοί ή και πιο απροκάλυπτες “απειλές” να συσχετίσουν τον προυπολογισμό της Γροιλανδίας με τα συμφέροντα της Κοπεγχάγης σε ουράνιο δεν θα καταφέρει τίποτε περισσότερο από το να εκνευρίσει τους Γροιλανδούς ενώ θα αποτελέσει ένα ανέλπιστο δώρο στις επιδιώξεις των Κινέζων ή των Αμερικανών.
Το πιθανότερο είναι πως η Δανία θα κινηθεί στο παιγνίδι πολιτικά, προσπαθώντας αφενός να συσφίξει τις σχέσεις του Νουουκ με Κοπεγχάγη και Βρυξέλλες και αφετέρου να τονίσει τους κινδύνους της εκμετάλλευσης από μη ευρωπαικούς παίκτες. Παράλληλα οι Δανοί αναμένεται να συνεχίσουν την ισχυροποίηση των πολιτικών και πολιτιστικών δεσμών τους με τους Γροιλανδούς, πέρα από τους κοινούς τομείς της εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής.
Ελληνικό ενδιαφέρον
Οι έλληνες εφοπλιστές, στα χέρια των οποίων βρίσκεται το 48% της συνολικής εμπορικής ναυτιλίας της ΕΕ, παρακολουθούν με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το λιώσιμο των πάγων, και τις “πρωτοβουλίες” χωρών και επιχειρήσεων να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους μέσα στο νέο “τοπίο”, γεωγραφικό, γεωπολιτικό, νομικό και εμπορικό που δημιουργούν οι κλιματικές συνθήκες. Η εξόρρυξη και μεταφορά των σπανίων γαιών από τη Γροιλανδία στη Κίνα θα ήταν για τα ελληνικά εφοπλιστικά συμφέροντα μια πολύ μεγαλύτερη πηγή εμπορικού κέρδους απ ότι η μεταφορά τους λόγου χάρη στη Δανία.
Σε κρατικό επίπεδο την Ελλάδα την ενδιαφέρει πολύ σοβαρά (ή θα έπρεπε να την ενδιαφέρει) το πώς θα εξελιχθεί το παιγνίδι στο Β.Πόλο, διότι έτσι θα μπορέσει να αντλήσει πολύτιμα μαθήματα απ’ τον τρόπο που κινούνται τα κράτη στην γεωπολιτική σκακιέρα. Μάλιστα, θα ενδιέφεραν -μέσα σ’ όλα μας τα προβλήματα επιβίωσης, και μέχρις ενός ορίου φυσικά- και το ελληνικό αναγνωστικό κοινό αυτές οι εξελίξεις, γιατί έτσι θα μπορούμε να “μεταφράσουμε” στα καθ’ ημάς, τις διάφορες διπλωματικές κινήσεις, τις πλουσιοπάροχες υποσχέσεις επενδύσεων κι ανάπτυξης ή τη γεωστρατηγική λογική των διαφόρων αυτοβαφτιζόμενων …”μεσογειακών ημι-εταίρων” που θα ισχυριστούν πως τα κοιτάσματα του φυσικού μας αερίου ανήκουν στο …σύνολο της ανθρωπότητας.
———–
* Οι Γροιλανδοί είναι κατά πλειοψηφία Ινουίτ, δηλαδή ανήκουν στην ευρύτερη ομάδα των αυτόχθονων του Βορείου Ημισφαιρίου, που απαντούν στον Καναδά, τη Γροιλανδία, την Αλάσκα, και την Αντολική Σιβηρία, έχουν ασιατικά χαρακτηριστικά και δεν είναι λευκοί. Στις ΗΠΑ τη λέξη Ινουίτ είχε εκτοπίσει παλαιότερα ο όρος Εσκιμώος, με τον οποίο είμαστε εμείς πιο εξοικειωμένοι, όμως σήμερα ο όρος αυτός θεωρείται προσβλητικός/υποτιμητικός και ο όρος Ινουίτ (ενικός Ινουκ, πληθυντικός Ινουίτ) έχει επανέλθει. Οι Γροιλανδοί Ινουίτ είναι απόγονοι Καναδικών Ινουίτ μεταναστών και πολίτες της Δανίας, όχι όμως της ΕΕ. http://en.wikipedia.org/wiki/Inuit
* * μια σημαντική πολιτική-οικονομική παράμετρος που στέκεται αγκάθι στις σχέσεις (και τα συμφέροντα) Γροιλανδίας και ΕΕ είναι οι ποσοστώσεις αλιείας στον Β. Ατλαντικό.
