5
Οι αφορμές για θερμό ή παρολίγον θερμό επεισόδιο αυξάνονται στο Αιγαίο εξ αιτίας της προκλητικότητας και του θράσους των Τούρκων. Αντί να αναμεταδώσουμε τις γνωστές ήδη προκλήσεις θα προσπαθήσουμε να βάλουμε σε μια πρώτη προοπτική το γιατί συμβαίνουν αυτά τα περιστατικά.
Η Ευρώπη με αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες, έχει στόχο τη διαφοροποίηση των ενεργειακών της πηγών και προμηθευτών φυσικού αερίου. Μέχρι σήμερα υπάρχουν τρία μεγάλα ενεργειακά δίκτυα μέσω των οποίων φτάνει το φυσικό αέριο στην ευρωπαική ήπειρο: ο “βόρειος διάδρομος”, από τη Νορβηγία (περίπου το 19% το 2008), ο “δυτικός διάδρομος” από τη βόρεια Αφρική (περίπου το 13% το 2008), και ο “ανατολικός” από τη Ρωσία (περίπου το 25% το 2008). Παράλληλα με αυτούς, ο λεγόμενος “νότιος διάδρομος” θα μπορούσε να τροφοδοτεί την νοτιοανατολική κυρίως Ευρώπη με φ.α. από τις χώρες της Κασπίας και της Μ. Ανατολής μέσω Τουρκίας, η οποία φιλοδοξεί να μετατραπεί σε κεντρικό διακομετακομιστικό-τροφοδοτικό κόμβο μέσα από ένα εκτεταμένο δίκτυο αγωγών και σωληνώσεων, συμπεριλαμβανομένου και του γνωστού “Ναμπούκο”.
Τα μεγαλύτερα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου βρίσκονται στη Μ. Ανατολή και την περιοχή της Κασπίας, από το Καζακστάν και το Β. Ιράκ ανατολικά, μέχρι τη Σαουδική Αραβία νότια, και την Αίγυπτο δυτικά, αντιστοιχώντας σε 91,3 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009. Από γεωγραφικής άποψης, οι αποστάσεις μεταφοράς και φόρτωσης φυσικού αερίου είναι μικρότερες και κατά συνέπεια τα κόστη μεταφοράς.
Στρατηγικός στόχος της Τουρκίας είναι να καταστεί ένα απ’ τα κύρια διαμετακομιστικά κέντρα του φυσικού αερίου της Ευρώπης με απότερο σκοπό την αποκόμιση κέρδους και ωφελειών που θα της επιτρέψουν την ταχύτερη οικονομική της ανάπτυξη και πιθανή “αναβάθμιση” των σχέσεών της με την ΕΕ. Σημειωτέον 1: η οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας είναι πάντα ενεργειοβόρα και 2: η ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας είναι ανισόρροπη και μένουν πολλά να γίνουν ώστε να “εξισορροπηθούν” τα οικονομικά προφίλ των περιφερειών της γείτονος. Πολλά στην γεωπολιτική σκακιέρα της περιοχής θα εξαρτητούν από την πολιτική της ΕΕ, των ΗΠΑ, της Ρωσίας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, του Ισραήλ, καθώς επίσης και από τα μεγάλα ενεργειακά καρτέλ που εν πολλοίς συμπίπτουν με τις χώρες αυτές. Τα κράτη διασφαλίζουν μεν πολιτική σταθερότητα και αμυντική θωράκιση στους αγωγούς, τους οποίους όμως κατασκευάζουν, και μεταφέρουν το φ.α. αγοράζοντάς το απ’ το σημείο α και μεταπουλώντας το στο σημείο β. οι πολυεθνικές.
Η εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου στην ΕΕ έχει αρχίσει να φθίνει, πράγμα που σημαίνει ότι τις επόμενες δεκαετίες οι ενεργειακές ανάγκες των 27 σε φυσικό αέριο θα αυξηθούν. Πιο συγκεκριμένα: περίπου το 50% των ενεργειακών αναγκών της ΕΕ εισάγεται από τρίτες χώρες, και το ποσοστό αυτό αναμένεται ότι θα ανέβει στο 70% μέχρι το 2030. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της ίδιας της ΕΕ, μέχρι το 2030 οι εισαγωγές φυσικού αερίου θα αυξηθούν κατά 24%, ήτοι από 285 σε 353 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα σε σχέση με το 2005. Την ίδια στιγμή, τόσο η Μέση Ανατολή όσο και η περιοχή της Κασπίας έχουν μεγάλα και αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου με προοπτικές εκμετάλλευσης.
Ενδεικτικά, αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ευρώπη:
| Rank | Country | Natural gas – proved reserves (cubic meters) | |
| 1 | Russia | 44,800,000,000,000 | |
| 17 | Norway | 2,039,000,000,000 | |
| 22 | Netherlands | 1,387,000,000,000 | |
| 41 | UK | 256,000,000,000 | |
| 48 | Germany | 175,600,000,000 | |
| 49 | Poland | 164,800,000,000 | |
| 53 | Denmark | 101,000,000,000 | |
| 61 | Italy | 63,570,000,000 | |
| 62 | Romania | 63,000,000,000 | |
| 67 | Serbia | 48,140,000,000 | |
| 70 | Croatia | 31,580,000,000 | |
| 76 | Austria | 16,140,000,000 | |
| 77 | Slovakia | 14,160,000,000 | |
| 79 | Ireland | 9,911,000,000 | |
| 81 | Hungary | 8,098,000,000 | |
| 83 | France | 6,796,000,000 | |
| 86 | Turkey | 6,173,000,000 | |
| 89 | Bulgaria | 5,663,000,000 | |
| 92 | Cz Repc | 3,964,000,000 | |
| 95 | Spain | 2,548,000,000 | |
| 99 | Greece | 991,100,000 | |
| 100 | Albania | 849,500,000 | |
Γνωρίζατε ότι η Σερβία, η Σλοβακία, η Πολωνία, η Ρουμανία ή η Αλβανία έχουν δικά τους αποθέματα φυσικού αερίου; Κι όμως έχουν. Απ’ την άλλη πλευρά, οι χώρες της ΕΕ με τις μεγαλύτερες ανάγκες σε φυσικό αέριο είναι η Γερμανία και η Ολλανδία. Ειρήσθω εν παρόδω, η Γερμανία υπέγραψε στις 20 Νοεμβρίου, μια σημαντική συμφωνία με την πετρελαιοφόρο Νορβηγία για τη διάθεση φυσικού αερίου σε τιμές spot market, κι όχι τιμές συνδεδεμένες με τον δείκτη τιμών πετρελαίου όπως στο παρελθόν. Δύο απ’ τους μεγαλύτερους προμηθευτές της Γερμανίας, η Ρωσία και η Νορβηγία, προτιμούν τις μακροχρόνιες συμβάσεις παροχής αερίου σε σταθερή τιμή αγοράς, επιβεβαιώνοντας έτσι την τάση η τιμή του φυσικού αερίου διεθνώς να απεξαρτηθεί σταδιακά από τις ευάλωττες σε μεταπτώσεις τιμές του αργού. Η ΕΕ απέχει μακράν απ την επίτευξη της απελευθέρωσης της αγοράς φυσικού αερίου, αλλά προετοιμάζεται γι’ αυτήν, με τους μεγάλους παίκτες εντός κι εκτός Ευρώπης να παίρνουν στρατηγικές θέσεις. Η εν λόγω συμφωνία μεταξύ της νορβηγικής Statoil και της γερμανικής Wintershall θα έχει περαιτέρω αντίκτυπο στη τιμή του φυσικού αερίου για τον τελικό καταναλωτή.
Οι φιλοδοξίες της Τουρκίας ως διαμετακομιστικό κέντρο και το χαρτί των σχέσεων με την ΕΕ
“Συνδεδεμένο” κράτος από το 1964, με επίσημη πρόταση προσχώρησης το 1987, η Τουρκία ξεκίνησε τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις τον Οκτώβριο του 2005. Οι διαπραγματεύσεις αυτές χωρίζονται σε “κεφάλαια”, και ένα απ’ τα σημαντικότερα, το “κεφάλαιο: ενέργεια” (μαζί με άλλα πέντε) παραμένει δικαίως μπλοκαρισμένο από την Κύπρο, λόγω της τουρκικής κατοχής του β. μέρους της νήσου – εκτιμάται δε, ότι το τουρκικό πολιτικο-στρατιωτικό κατεστημένο δεν θα δεχθεί σε καμία περίπτωση την αρχή του “κοινοτικού κεκτημένου”, και έτσι το θέμα της ενέργειας θα παραμένει κλειστό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναζητήσει η Τουρκία εναλλακτικούς διαδρόμους αναβάθμισης της γεωπολιτικής της θέσης μέσω του ενεργειακού τομέα, που μεταφράζονται σε μία λέξη: “Ναμπούκο”, και περνάνε μέσα από την εξομάλυνση των σχέσεων Αζερμπαιτζάν, Τουρκίας και Αρμενίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίες οι πολλαπλές αναφορές Νταβούτογλου – πατέρα του “δόγματος” των μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες, αλλά εντάσσονται σε ένα ευρύτερο και φιλόδοξο στόχο της Τουρκίας να καταστεί περιφερειακή δύναμη “καλιμπράροντας” τους τρείς βασικούς άξονες, τον γεωπολιτικό, τον στρατιωτικό και τον γεωοικονομικό. Η αρχή έγινε με την υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαιτζάν με την οποία καθορίζεται κατ’ αρχάς το νομικό πλαίσιο κατασκευής και λειτουργίας στις αρχές του 2010. Η συμφωνία αυτή είναι σημαντική όχι μόνο για την περιοχή της Κασπίας και τους Τούρκους, αλλά εξυπηρετεί εξίσου την πολιτική της ΕΕ προς τους εξ ανατολών γείτονες (eastern partnership neighborhood policy) στα πλαίσια των δικών της συμφερόντων ασφάλειας, άμυνας, και διαλόγου με τον ισλαμικό κόσμο ευρύτερα. Στόχος της Τουρκίας είναι να συνδέσει άμεσα την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ – δηλ. απρόσκοπτη διασφάλιση ενεργειακών πόρων από τρίτες χώρες- με τη δική της ενεργειακή στρατηγική.
Έχοντας συνολικές ενεργειακές ανάγκες της τάξεως των 126 εκατ. τόνων πετρελαίου το 2010, κι εκτιμώντας ότι αυτές οι ανάγκες θα έχουν σχεδόν διπλασιαστεί μέχρι το 2030, η Τουρκία καίγεται κυριολεκτικά να “διαφοροποιήσει” τις πηγές ενέργειάς της τόσο στους κλασικούς υδρογονάνθρακες όσο και στην πυρηνική ενέργεια (ήδη υπεγράφη η πρώτη απ τις τέσσερεις συμφωνίες Ρωσίας – Τουρκίας για την κατασκευή εργοστασιακών μονάδων πυρηνικής ενέργειας, νωρίτερα φέτος).
Αφήνοντας το αγκάθι του Ναγκόρνο Καραμπάχ για λίγο στην άκρη, Αζερμπαιτζάν και Τουρκία συμφώνησαν με Μνημόνιο Κατανόησης τον Ιούνιο του 2010, το πρώτο να διαθέτει φυσικό αέριο στην τουρκική αγορά, μέσω της αζέρικης, ιδιωτικής εταιρίας PETKIM, στην οποία όμως μεγαλομέτοχος σε ποσοστό 51 τοις εκατό είναι η SOCAR, ο αζέρικος κρατικός φορέας φυσικού αερίου. Μάλιστα συμφωνήθηκε μέσω του ιδίου Μνημονίου, ότι η τιμή του φυσικού αερίου προς την ΕΕ θα είναι η τιμή που θα ισχύει στα ελληνο-τουρκικά σύνορα. Αμφότεροι οι εταίροι συμφώνησαν πως το φυσικό αέριο θα εξάγεται από τις εγκαταστάσεις του Shah Deniz II που βρίσκεται στην αζερική πλευρά της Κασπίας θάλασσας. Η μεταφορά θα ξεκινήσει το 2017, με την Τουρκία να αυξάνει σταδιακά από 2 εκτ. Κυβ. Μέτρα σε 4 εκατ. Το 2018 και σε 6 εκατ. Κ.μ. το 2019 τις εισαγωγές της απ’ τους Αζέρους μέσω της κρατικής εταιρίας αγωγών BOTAŞ, η οποία με τη σειρά της θα έχει δικαίωμα “εξαγωγής [ προς τη Δύση] μέχρι και 6 εκατ. κυβ. μέτρα φυσικού αερίου. Επιπλέον, η SOCAR διασφαλίζει το δικαίωμα να διακινεί 1,2 δις κυβ. μέτρα αερίου εντός της Τουρκίας μέσω της θυγατρικής της PETKIM, ενώ το υπόλοιπο θα διαμετακομίζεται από το τουρκικό έδαφος σε τρίτες χώρες. Η συμφωνία αυτή έχει κι μια άλλη, ακόμη μεγαλύτερη μακροπόθεσμα διάσταση για τις πολυεθνικές: αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα της απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας εντός Τουρκίας…
Δεν θα σας κουράσω με αναλυτικά στοιχεία για τις υπαρκτές ή διαφαινόμενες ενεργειακές σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και άλλων παραγωγών χωρών όπως το Ουζμπεκιστάν, το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν, το Κατάρ ή τη Περσία, η οποία παρεπιπτόντως είναι η δεύτερη μεγαλύτερη προμηθεύτρια χώρα φυσικού αερίου της Τουρκίας μετά την Ρωσία.
Αξίζει όμως να σημειώσουμε κάτι που έχει περάσει στα πολύ ψιλά των εφημερίδων, και χρήζει περαιτέρω ανάλυσης. Η Τουρκία ήταν η μόνη χώρα που εξαιρέθηκε από τα “αντίποινα” του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, εάν δεν εφάρμοζε ενεργειακό εμπάργκο ως πίεση για τα πυρηνικά σχέδια των μουλάδων.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σχέσεις Τουρκίας – Ιράκ, ως ψηφίδα του ευρύτερου ενεργειακού παζλ. Εν συντομία: το 2005 η Τουρκία αποτελούσε τον σημαντικότερο ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΗ διυλισθέντος πετρελαίου του Ιράκ. Προσέξτε, όχι προμηθευτή πετρελαίου, αλλά προμηθευτή διυλισθέντος πετρελαίου. Με άλλα λόγια, οι ενεργειακές ανάγκες του ιρακινού πληθυσμού καλύπτονταν από ιρακινό, εξαχθέν προς και επανεισαχθέν από Τουρκία, η οποία σήμερα καλύπτει και το 50 τοις εκατό της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας.
Τέλος, αναφορικά με τις σχέσεις Τουρκίας – ΕΕ, τα πράγματα είναι αρκετά σύνθετα, αλλά και εξίσου γνωστά. Εκατομμύρια τούρκοι μετανάστες ή τουρκικής καταγωγής ευρωπαίοι, με ισχυρή τουρκική ταυτότητα αποτελούν υπολογίσιμο εκλογικό σώμα, για το οποίο κανείς δεν μπορεί να αδιαφορήσει πλήρως. Επιπλέον, σύμφωνα με την διαβόητη λίστα Φορμπς, που δημοσιεύει κάθε χρόνο τη διεθνή μαφία των πλουσιοτέρων ανθρώπων του πλανήτη, η Τουρκία εκπροσωπείται επικινδύνως με 29 συμμετοχές, εκ των οποίων οι εκ του τουρκικού ενεργειακού καρτέλ προερχόμενοι Ahmet Calik και AliMetin Kazanci, αμφότεροι με 1,3 δις δολλάρια προσωπική περιουσία έκαστος.
Όλα αυτά τα αναφέρουμε για να βάλουμε σε μεσοπρόθεσμη γεωπολιτική και ενεργειακή προοπτική τα πράγματα, και να “εξηγήσουμε” την τακτική της Άγκυρας αναφορικά με την ελληνική ΑΟΖ, και τα δικά μας κοιτάσματα φυσικού αερίου ή/και πετρελαίου, το γιατί η Ευρώπη κάνει τουμπεκί, και πώς διαγράφεται το άμεσο μέλλον. Η Τουρκία επιδίδεται σε τακτικά επαναλαμβανόμενες προκλήσεις στέλνοντας δικά της πλοία ή ξένα με τουρκική σημαία εντός της ελληνική υφαλοκρηπίδας για έρευνες, αμφισβητώντας ευθέως το νομικό καθεστώς του Αιγαίου και δοκιμάζοντας τις αντοχές και τα νεύρα εχθρών και συμμάχων της. Στόχος, να βάλει χέρι σε επιπλέον ενεργειακούς πόρους, είτε ως “δικαιούχος”, αν της βγει το παιγνίδι, είτε [το πιθανότερο] ως ΑΝΑΔΟΧΟΣ για λογαριασμό πιο μεγάλων ψαριών, τα οποία όμως θα της πετάξουν κάποιο φιλέτο να μην μείνει πεινασμένη. Το μήνυμα που στέλνει προς πάσα κατεύθυνση είναι απλό και γι αυτό επικίνδυνο: I am here and I mean business…
Αυτό δεν σημαίνει ότι έκλεισε το θέμα, και μοιράστηκαν οι δουλειές. Η Ελλάδα έχει μερικά πολύ σημαντικά χαρτιά στο δικό της μανίκι, ως μέλος της ΕΕ. Σε πολιτικό επίπεδο, το θέμα είναι εάν θα κάνει τις σωστές και καίριες κινήσεις, εάν θα θέσει τους τολμηρούς, αλλά ζυγιασμένους εκβιασμούς! Το τοπίο είναι πολύ δυναμικό, οι ομάδες και οι συμμαχίες ρευστές, τα συμφέροντα τεράστια. Σε στρατιωτικό επίπεδο, το έμψυχο υλικό μας τους Τούρκους, μόνους, μπορεί κυριολεκτικά να τους ταπεινώσει.
Ο ενδοτισμός, η ηττοπάθεια, και τα προδοτικά πολύσπαστα που φιγουράρουν χαμογελώντας ωσάν κυβέρνηση δεν μας επιτρέπουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας και ανασύνταξης. ΑΛΛΑ πρέπει επιτέλους να αρχίσουμε καλιμπράρουμε κι εμείς από τη δική πλευρά, απ’ την πλευρά των δικών μας καρτέλ της ενέργειας, τα πράγματα, με γνώμονα τα δικά μας συμφέροντα, έστω κι αν γνωρίζουμε ότι θα υπάρξει οικονομικό τίμημα.
