Μια τεχνητή έκρηξη για τη «διάνοιξη των θεμελίων» σηματοδότησε πριν από 85 χρόνια την ίδρυση και τα εγκαίνια ενός σπουδαίου σχολείου στην Αθήνα, που σε όλη την πορεία του, στη διάρκεια αυτών των ετών, εκτός από το υψηλότατο επίπεδο σπουδών που πρόσφερε στους μαθητές του, κατάφερε να δημιουργήσει – προφανώς όχι χωρίς κίνητρα και σχεδιασμούς – μια ξεχωριστή «συνταγή»: το άρωμα μιας κλειστής, σχεδόν μυστικιστικής, σχολής, στην οποία γαλουχήθηκαν χιλιάδες μαθητές, που στελέχωσαν σχεδόν όλους τους καίριους τομείς δραστηριότητας της σύγχρονης Ελλάδας με θέσεις εξουσίας. Ποτέ κανένα άλλο «σχολείο» στη σύγχρονη ιστορία της χώρας δεν έχει συνοδευτεί από έναν τόσο ισχυρό μύθο, όπως το Κολέγιο Αθηνών, μια ιδιότυπη αριστοκρατική ιντελιγκέντσια που προορίζεται να στελεχώσει τα υψηλότερα κλιμάκια της ελληνικής κοινωνίας.
Εγκαινιάστηκε στις 27 Μαρτίου του 1927 στο Ψυχικό, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη, του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου, αλλά και του Αμερικανού πρέσβη στην Αθήνα.Και ήταν αυτή η έκρηξη που σηματοδότησε τα εγκαίνια ενός «σχολείου» που έμελλε να αποτελέσει το «εκκολαπτήριο» σχεδόν όλων όσοι διαδραμάτισαν έκτοτε καθοριστικό ρόλο στη σύγχρονη ιστορία του τόπου. Στην πραγματικότητα, κατά την πυροδότηση μιας από τις δέσμες δυναμίτιδας για τη διάνοιξη των θεμελίων ένα σύννεφο από χώμα και ένας καταιγισμός από κομμάτια βράχων έπεσαν στο υπόστεγο, όπου βρίσκονταν οι επίσημοι προσκεκλημένοι, αλλά δεν υπήρξε ούτε ελαφρύς τραυματισμός.
Ταυτόχρονα, η έκρηξη αυτή ήταν κάτι σαν ένα τοπικό «Μπιγκ Μπανγκ». Και μαζί μετά εγκαίνια ενός σχολείου δημιουργήθηκαν και οι προϋποθέσεις για τη γέννηση ενός «μικρού σύμπαντος», μιας κάτι σαν καινούργιας «Αρίας φυλής», ανώτερης όλων των υπολοίπων, προορισμένης να εξουσιάσει. Με σύνθημα που ήταν και παραμένει υψηλόφρον. «Άνδρας τρέφων». και θυμίζει τα συνθήματα που έριχναν οπαδοί της Αρίας φυλής στο διάστημα του μεσοπολέμου και του μεγάλου πολέμου.
Και εγένετο το «Ελληνοαμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα», το περίφημο Κολέγιο Αθηνών.
Και εγένετο το «Ελληνοαμερικανικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα», το περίφημο Κολέγιο Αθηνών.
Είναι άραγε τυχαίο ότι οι πρωταγωνιστές της σημερινής πολιτικής σκηνής είναι απόφοιτοι του «Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος»;
Ο σημερινός πρωθυπουργός Λουκάς Παπαδήμος, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ Γιώργος Παπανδρέου, ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας Αντώνης Σαμαράς αλλά και ορισμένοι υπουργοί της σημερινής κυβέρνησης είναι απόφοιτοι του Αμερικανικού Κολεγίου. Και όχι μόνο αυτοί, αλλά και μια σειρά από στελέχη σε θέσεις – κλειδιά του ιδιωτικού τομέα (τραπεζίτες, επιχειρηματίες, διευθυντές πολυεθνικών).Σε μια πρόσφατη τελετή αποφοίτησης ο πρόεδρος του Δ.Σ. του Κολεγίου, Αλέξανδρος Σαμαράς (αδερφός του Αντώνη), επεσήμανε ότι από το «σχολείο» αυτό βγήκαν τρεις πρωθυπουργοί και δεκάδες υπουργοί, για να πάρει, όμως, την αυθόρμητη απάντηση από ένα νεαρό απόφοιτο: «Τώρα καταλαβαίνω πώς έφτασε η χώρα σε αυτό το σημείο»…
Αυτή, λοιπόν, την «παραγωγή» στελεχών για την «ελληνική επικράτεια» την έχει αναλάβει τοΚολέγιο Αθηνών. Οι «Έλληνες» που παράγονται μέσα στο σχολείο αυτό εντρυφούν από την πιο τρυφερή τους ηλικία στην αμερικανική παιδεία και κουλτούρα υπό τη σκιά της «αστερόεσσας», καθώς η αμερικανική σημαία εδώ κι ένα σχεδόν αιώνα κυματίζει χωρίς διακοπή στο κεντρικό κτίριο. Τι και αν με τον καιρό η λέξη «ελληνοαμερικανικό» (που αφορούσε το ίδρυμα που λειτουργούσε το Κολέγιο) σταδιακά αποσύρθηκε; Οι σχέσεις με τις ΗΠΑ παρέμειναν αταλάντευτες και αδιάσειστες.
Ακόμα και στη δήλωση αποστολής του «Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος» ο σκοπός και ο στόχος του σχολείου αυτού είναι ξεκάθαροι: «Έτσι τιμούμε τις διαχρονικές αξίες, τις ενσαρκωμένες στην παράδοση τόσο της Ελλάδας όσο και της Αμερικής».
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι. εκτός από το διοικητικό συμβούλιο, ρόλο στα πράγματα του Κολεγίου θα παίξει όλα αυτά τα χρόνια και το «Συμβούλιο των Επιτρόπων», με έδρα τη Νέα Υόρκη και μέλη διακεκριμένους Αμερικανούς.
Η περίοδος ωστόσο που σημάδεψε την τύχη του Κολεγίου ήταν αυτή που το σχολείο διοικήθηκε επί δεκαετίες από έναν Αμερικανό εκπαιδευτικό ονόματι Homer Davis.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι. εκτός από το διοικητικό συμβούλιο, ρόλο στα πράγματα του Κολεγίου θα παίξει όλα αυτά τα χρόνια και το «Συμβούλιο των Επιτρόπων», με έδρα τη Νέα Υόρκη και μέλη διακεκριμένους Αμερικανούς.
Η περίοδος ωστόσο που σημάδεψε την τύχη του Κολεγίου ήταν αυτή που το σχολείο διοικήθηκε επί δεκαετίες από έναν Αμερικανό εκπαιδευτικό ονόματι Homer Davis.
Οι υποστηρικτές του κάνουν λόγο για έναν άνθρωπο η αγάπη του οποίου για την Ελλάδα και την εκπαίδευση ήταν αυτά που σφυρηλάτησαν το πνεύμα του Κολεγίου της μάθησης, της άθλησης, της οργάνωσης, της άμιλλας, της αγάπης για την πατρίδα.
Δεν έλειψαν ωστόσο και όσοι άσκησαν έντονη κριτική για το ρόλο του. Μεταξύ αυτών και ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει ανοικτά τον Homer Davis «πράκτορα των Αμερικανών». Η αλήθεια είναι ότι το Κολέγιο κατάφερε να επιβιώσει σχεδόν χωρίς καμία εσωτερική παρεμβολή από τις πιο κρίσιμες στιγμές στη σύγχρονη ιστορία του τόπου. Από τη δικτατορία Μεταξά -ο οποίος ήταν πολέμιος του Κολεγίου- στη γερμανική κατοχή και την κατάληψη του από τον Ερυθρό Σταυρό έως και τη χούντα των συνταγματαρχών, το Κολέγιο κατάφερε να διατηρήσει την αυτονομία του. Η αμερικανική επιρροή ήταν εμφανής και θεμελιώδης για την ιστορία του σχολείου και κατά πολλούς ένας από τους βασικούς λόγους που δέχθηκε έντονη κριτική καθ” όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του.
Δεν έλειψαν ωστόσο και όσοι άσκησαν έντονη κριτική για το ρόλο του. Μεταξύ αυτών και ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει ανοικτά τον Homer Davis «πράκτορα των Αμερικανών». Η αλήθεια είναι ότι το Κολέγιο κατάφερε να επιβιώσει σχεδόν χωρίς καμία εσωτερική παρεμβολή από τις πιο κρίσιμες στιγμές στη σύγχρονη ιστορία του τόπου. Από τη δικτατορία Μεταξά -ο οποίος ήταν πολέμιος του Κολεγίου- στη γερμανική κατοχή και την κατάληψη του από τον Ερυθρό Σταυρό έως και τη χούντα των συνταγματαρχών, το Κολέγιο κατάφερε να διατηρήσει την αυτονομία του. Η αμερικανική επιρροή ήταν εμφανής και θεμελιώδης για την ιστορία του σχολείου και κατά πολλούς ένας από τους βασικούς λόγους που δέχθηκε έντονη κριτική καθ” όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του.
Όσοι κατά καιρούς έχουν ασκήσει κριτική για το Κολέγιο Αθηνών επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στη δομή του. Όπως λένε, στην πραγματικότητα αυτό το «σχολείο» ιδρύθηκε από το κύκλωμα του «εθνάρχη» Βενιζέλου ως ένα ασφαλές και κλειστό «εκκολαπτήριο» γόνων διαδοχής. Στόχος αυτού του καθεστώτος ήταν πάντα η εξουσία της χώρας, ανεξάρτητα από το ποιος εξωτερικός ιμπεριαλιστικός παράγοντας την κηδεμόνευε. Τα μέλη του περιορίζονται εντός μιας κοινοβιακής ζωής. Οι σχέσεις τους δεν τελειώνουν μετά το πέρας των σπουδών τους. Καλλιεργούνται και εντείνονται και μετά από αυτές. Αποτελεί, δηλαδή, μια ειδική κοινότητα μέσα στην ελληνική κοινωνία. Μια κοινότητα ανθρώπων οι οποίοι επιδιώκουν και προσπαθούν να μοιράζονται τα πάντα μόνο μεταξύ τους. Βαφτίζονται, παντρεύονται και κηδεύονται μεταξύ τους. Γιατί; Γιατί μοιράζονται θέσεις και «επιτυχίες» μεταξύ τους. Ο πλούσιος συμμαθητής δίνει θέσεις εργασίας στους φτωχότερους συμμαθητές του. Ο πολιτικός συμμαθητής δίνει δημόσια έργα στους πλούσιους επιχειρηματίες συμμαθητές του. Όλοι βοηθάνε αλλήλους μέσα στη λογική των αγγλοσαξονικών ομοίων, οι οποίοι αισθάνονται «ανώτεροι» από τους υπόλοιπους.Από τον «ακροδεξιό» Βορίδη μέχρι τον «αριστερό» Μπίστη «χωράει» σχεδόν το σύνολο του δικομματισμού της εξουσίας… και «περισσεύει» κιόλας. Από τον «πλουτοκράτη» Λάτση μέχρι την «προλετάριο» κόρη της σταλινικής Παπαρήγα «χωράει» ολόκληρη η ελληνική οικονομία… και «περισσεύει» κιόλας.
Δεν είναι λίγοι μάλιστα όσοι χαρακτηρίζουν το Κολέγιο κοινόβιο θρησκευτικού τύπου και αποκαλούν όλους τους δωρητές του συλλήβδην διαπλεκόμενους με την εξουσία, στην οποία επέστρεφαν μέρος των υπερκερδών εν είδει ανταποδοτικού τέλους. Η αλήθεια είναι ότι οι δεσμοί μεταξύ των μαθητών αλλά και των αποφοίτων είναι και παραμένουν ιδιαίτερα στενοί. ΤοΚολέγιο λειτούργησε πάντοτε στα πρότυπα των αμερικανικών campus όπου η μάθηση σ” αυτό απείχε παρασάγγας από εκείνη που πρόσφεραν τα δημόσια σχολεία, αλλά και τα περισσότερα των ιδιωτικών. Ο θεσμός, π.χ., των μαθητικών συμβουλίων υπήρχε ανέκαθεν στο Κολέγιο, από την πρώτη τάξη εισαγωγής σ” αυτό, κάτι που εισήχθη στα δημόσια σχολεία μόλις τη δεκαετία του 1980.
Οι μαθητές οποίοι διδάσκονταν από νωρίς ακόμα και την κοινοβουλευτική διαδικασία, προετοιμάζονταν για να στελεχώσουν την πολιτική σκηνή. Γνώριζαν πώς να ψηφίζουν και πώς να επιλέγουν, ώστε ευθύς ως ενηλικιώνονται να αντιλαμβάνονται τι σημαίνει εθνικές ή δημοτικές εκλογές. Ένας από τους βασικούς θεσμούς του σχολείου είναι και η διοργάνωση ρητορικών διαγωνισμών Τα ονόματα των νικητών κοσμούν ακόμη και σήμερα τους τοίχους του σχολείου. Στον αντίποδα, όσοι υπερασπίζονται το Κολέγιο τονίζουν ότι μπορεί η αμερικανική σημαία να κυματίζει δίπλα στην ελληνική στα κτίρια του σχολείου, αλλά η παιδεία που παρέχει το σχολείο είναι καθαρά ελληνοκεντρική. Άλλωστε, η ανάμειξη του ελληνοαμερικανικού παράγοντα ήταν πάντοτε έντονη με τις δωρεές Ελληνοαμερικανών επιχειρηματιών, ώστε η συνύπαρξη των δύο σημαιών να μην παραξενεύει.
Το να πάρει κανείς θέση σχετικά με την κριτική που ασκείται στον πραγματικό ρόλο του Κολεγίου είναι κάτι εξαιρετικά παρακινδυνευμένο, παρά το γεγονός ότι η λειτουργία του θυμίζει αρκετά τον τρόπο μυστικής οργάνωσης, μιας «μασονικής» στοάς – κάτι σχετικά αναμενόμενο για μια σχολή που λειτουργεί εδώ και σχεδόν έναν αιώνα. Η αλήθεια, πάντως, είναι ότι το Κολέγιο «παράγει» εδώ και χρόνια το ανθρώπινο δυναμικό εκείνο που στελέχωσε τηνκρατική μηχανή όλα αυτά τα χρόνια, αλλά και το χώρο των μεγάλων επιχειρήσεων και ομίλων σε μια σχέση μάλλον αμφίδρομη.
Η «Αρία φυλή» στην πολιτική, στις επιχειρήσεις και στην εξουσία
Στο βιβλίο αποφοίτων του Κολεγίου Αθηνών του 70 ένα χαριτωμένο μελαχρινό παλικαράκι με χοντρά, κοκάλινα γυαλιά χαμογελάει πλατιά στο φακό. Στο σκίτσο του «θησαυρού», του λευκώματος του Κολεγίου, η καρικατούρα του Αντ. Σαμαρά χτυπάει το μπαλάκι του τένις με μανία, ενώ πίσω του μια ορδή κοριτσιών φωνάζει «Αντονι! Αντονι!». Και καταλήγει: «Οι επαγγελματικές προοπτικές του Αντώνη στρέφονται προς την ιατρική. Του ευχόμεθα να αναδειχθεί ένας διακεκριμένος γιατρός»…
Γιος μεγαλογιατρού από την Καλαμάτα, ο Αντώνης Σαμαράς, ενέτει 1970, προορίζεται να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση. «Δεν θα φανταζόμουν ποτέ», λέει ο συμμαθητής τουΝίκος Μπίστης σε δημοσίευμα της εξαιρετικής συναδέρφου Κάλλιας Καστανή, «πως ο Αντώνης θα ασχολείτο με την πολιτική. Όχι γιατί δεν ήταν ικανός ή έξυπνος. Απλώς δεν είχε δείξει ποτέ ενδιαφέρον προς αυτή την κατεύθυνση».
Το ίδιο ακριβώς ευχόταν και ο πατέρας του. Κ. Σαμαράς, ο διευθυντής της Καρδιολογικής του «Ευαγγελισμού» το 1970, που ο γιος του τελείωσε το Κολέγιο. Κι έτσι, το Άμχερστ της Μασαχουσέτης έμοιαζε για τον μικρό Αντώνη παράδεισος. Εκείνος θα γινόταν γιατρός και το Κολέγιο είχε ένα από τα πρώτα ποσοστά φοιτητών που μπαίνουν σε ιατρικές σχολές. Ήταν ήδηπρωταθλητής εφήβων στο τένις και το Άμχερστ είχε τα περισσότερα γήπεδα τένις ανά φοιτητή στην Αμερική. Και όσο για τις νεαρές κυρίες που φώναζαν «Αντονι! Αντονι!»… μπορεί το Άμχερστ να ήταν κολέγιο αρρένων, αλλά στην περιοχή υπήρχαν δύο κολέγια θηλέων, που καθένα τους ήταν διπλάσιο σε μέγεθος από το Άμχερστ. «Αντιστοιχούσαν τέσσερα κορίτσια σε κάθε αγόρι!»,λέει ο Φίλιππος Τσιάρας, ένας από τους φοιτητές που σύντομα θα γινόταν φίλος του. «Και σε αυτές τις ηλικίες η τεστοστερόνη σε κυβερνά».
Αλλά τον άνθρωπο που θα γινόταν ο καλύτερος του φίλος στο Αμχερστ ο Αντ. Σαμαράς τον ήξερε από παλιά. Βλέπετε, ο Γιώργος Παπανδρέου πέρασε επίσης από το Κολέγιο. Ήταν η εποχή που ο Παπανδρέου ήθελε να γίνει μαθηματικός, καθώς επεδείκνυε χάρες μικρού Ευκλείδη στην τριγωνομετρία. Μόνο που η θητεία του στο Κολέγιο έληξε νωρίς. Δεν πρόλαβε να αποφοιτήσει το 71 (όπως εξάλλου και ο πατέρας του Ανδρέας Παπανδρέου), γιατί τρία χρόνια νωρίτερα, το1966, δύο αστυνομικοί τον έπιασαν με έναν κουβά μπογιά έξω από τον τοίχο του Αρσακείου. Το «Η δημοκρατία θα νι…» έμεινε στη μέση και το άλλο πρωί ο Γιώργος γύρισε ξυλοφορτωμένος σπίτι. Τότε η Μαργαρίτα αποφάσισε πως ήρθε η ώρα να τον στείλει στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στο Σικάγο.
Αυτή η ιστορία έχει και μια ανέκδοτη υποπαράγραφο. Μερικά χρόνια αργότερα ο Παπανδρέου σπουδάζει Κοινωνιολογία, ο Σαμαράς Οικονομικά – η ιδέα της Ιατρικής έχει εγκαταλειφθεί από νωρίς. «Γιώργο», θα του πει μια φορά πάνω στην κουβέντα, «να δεις που κάποτε θα βρεθούμε μαζί στη Βουλή». Η απάντηση έρχεται κοφτή: «Αντώνη, δεν θα βρεθούμε μαζί στη Βουλή, γιατί εγώ δεν πρόκειται να μπω στην πολιτική ποτέ».
Ένα πρότυπο σχολείο ή μια «μυστική αδελφότητα»;
«Το μόνο απόλυτο: Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ. Λουκάς Παπαδήμος». Με αυτή τη φράση στο οπισθόφυλλο του λευκώματος αποφοίτησης αποχαιρέτησε το 1966 τα μαθητικά του χρόνια και ο νέος πρωθυπουργός της Ελλάδας Λουκάς Παπαδήμος.
Πολιτικοί, εφοπλιστές, επιχειρηματίες, ηθοποιοί, πανεπιστημιακοί και ένας ακόμα πρωθυπουργός είναι ο απολογισμός της τάξης που αποφοίτησε από το Κολέγιο Αθηνών εκείνη τη χρονιά. Μέσα σε πολιτικά ταραγμένους καιρούς για την Ελλάδα, ένα χρόνο πριν από τη χούντα των συνταγματαρχών, μια νέα γενιά βγήκε στη ζωή και σε αρκετές περιπτώσεις οι επιλογές της έφεραν μεταξύ των κορυφαίων στους τομείς των δραστηριοτήτων τους.
Ο Λουκάς Παπαδήμος και πριν από την επιλογή του για τη θέση του πρωθυπουργού της Ελλάδας ήταν ένα εξέχον μέλος αυτής της φουρνιάς. Μεταξύ των συμμαθητών του ξεχώριζε οΓιάννος Κρανιδιώτης, που χάθηκε άδικα και πρόωρα μαζί με το γιο του Νικόλα μέσα στο πρωθυπουργικό Falcon.
Ακόμη, ξεχωρίζουν οι εφοπλιστές Νίκος Τσαβλίρης, Στάμος Φαφαλιός και ΝικόλαοςΜαυριδόγλου, 0 επιχειρηματίας και εκδότης Γιώργος Δραγώνας, ο κοσμηματοπώλης ΑντώνηςΒουράκης, το πρώην κορυφαίο στέλεχος της ΔΕΗ Αβραάμ Μιζάν, ο εγκληματολόγος ΝέστωρΚουράκης, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια Παύλος Μεσσάρης, οι ηθοποιοίΚώστας Αρζόγλου και Αλέξανδρος Αντωνόπουλος.
Οι συμμαθητές στο Κολέγιο που έγιναν… αντίπαλοι
Πολλοί παράγοντες της πολιτικής και οικονομικής ζωής του τόπου που σήμερα συγκρούονται, είτε μέσα από τις πολιτικές τους παραταξιακές τοποθετήσεις είτε από οικονομικοτραπεζικές, ήταν τότε συμμαθητές.
Ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου αποφοίτησε από το Κολέγιο Αθηνών το 1980. Μια τάξη έντονα πολιτικοποιημένη, στην οποία κυριαρχούσαν οι μαθητές προσκείμενοι στην αριστερή παράταξη του «Ρήγα Φεραίου». Συμμαθητές του την ίδια χρονιά ήταν οι δημοσιογράφοι ΑλέξηςΠαπαχελάς και Νίκος Στραβελάκης. Ο πρόεδρος του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου ΚλέωνΠαπαδόπουλος, ο τραπεζίτης Γιώργος Τανισκίδης, αλλά και ο μέχρι πρότινος υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Λαμπρινίδης, ο οποίος φοιτούσε στο οικοτροφείο του Κολεγίου με υποτροφία, επιλεγμένος σαν άριστος μαθητής από την ελληνική επαρχία. Ο ΝικηφόροςΔιαμαντούρος, το όνομα του οποίου «έπαιξε» σαν μεταβατικού πρωθυπουργού, αποφοίτησε το ’61. Δέκα χρόνια μικρότεροί του. στην τάξη του 71, ήταν οι Πέτρος Δούκας, Γιώργος Κύρτσοςκαι Νίκος Νανόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Eurobank. Ο σημερινός πρόεδρος του Κολεγίου, αδερφός του αρχηγού της Ν.Δ., Αλέξανδρος Σαμαράς, αποφοίτησε το ’67 και ο Μιχάλης Λιάπης το’69.
Ένα χρόνο πριν από τον Λουκά Παπαδήμο, το 1965, αποφοίτησε από το Κολέγιο Αθηνών ο Σπύρος Λάτσης, ενώ ο πρώην πρόεδρος της Επιτροπής Κεφάλαιαγοράς Σταύρος Θωμαδάκης το1964. Την ίδια χρονιά τελείωσε και ο αείμνηστος διοικητής της ΕΤΕ Μιχάλης Βρανόπουλος.
Ο πρώην πρόεδρος της Εμπορικής Τράπεζας Νίκος Εμπέογλου αποφοίτησε το 1955, ο πρόεδρος του ΣΕΒ Δημήτρης Δασκαλόπουλος το 1976 και ο πρόεδρος των επιχειρήσεων ακτοπλοΐας Απόστολος Βεντούρης το 1983. O πρώην υπουργός Δικαιοσύνης Νίκος Δένδιαςαποφοίτησε το 78, ένα χρόνο μεγαλύτερος από τον πρόεδρο του Παναθηναϊκού, ΔημήτρηΓόντικα (1979). Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, από τους Βενιαμίν πολιτικούς του Κολεγίου Αθηνών, αποφοίτησε το 1986, την ίδια χρονιά με τον Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη. Ο υπουργός Υποδομών Μάκης Βορίδης αποφοίτησε το 1983, ένα χρόνο μικρότερος από τον πρώην πρόεδρο του ΤΤ Άγγελο Φιλιππίδη (1982)
Από τις τάξεις του Κολεγίου πέρασαν μεταξύ άλλων ο Σωτήρης Χατζηγάκης, ο Μιχάλης Λιάπης, ο Μιλτιάδης “Εβερτ, ο βουλευτής της Ν.Δ. Ν. Γεωργιάδης, ο Στέφανος Μάνος, ο ΑνδρέαςΑνδριανόπουλος και πολλοί άλλοι. Εκεί σπούδασαν και σπουδάζουν τα παιδιά τους ο ΓιώργοςΑλογοσκούφης, ο Δημήτρης Σιούφας, ο Γιάννης Παπαθανασίου, ο Γιώργος Βουλγαράκης, ο Χρήστος Φωλιάς, ο Γιάννης Κεφαλογιάννης, η Ντόρα Μπακογιάννη.
Από εκεί αποφοίτησε και ο Παναγιώτης, πρωτότοκος γιος του Θόδωρου και της ΓιάνναςΑγγελοπούλου, που φέρει το όνομα του παππού του, του μεγάλου ευεργέτη του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Εκεί βρέθηκε και ο Παύλος, ο γιος του Πέτρου Ευθυμίου, αλλά και η Ελένη, κόρητου Νίκου Κωνσταντόπουλου και της πρώην συζύγου του Φωτεινής Τομαή. Από το Κολέγιο εξάλλου αποφοίτησε και η Μαργαρίτα Παπανδρέου, η κόρη της Λούκας Κατσέλη και του Γεράσιμου Αρσένη, η κόρη του πρώην δημάρχου Αθηναίων Δημήτρη Μπέη και της Ντίνας Μπέη, αλλά και ο σημερινός δήμαρχος της Αθήνας Γιώργος Καμίνης.
Ένα κολέγιο που τους χωρούσε όλους
Στη συνέντευξη του στην Κάλλια Καστανή ο Νίκος Μπίστης δήλωνε: «Βιώναμε μια δραματική αντίφαση. Από τη μια ήμασταν έντονα αντι-Αμερικανοί λόγω της δικτατορίας, από την άλλη όμως αναγνωρίζαμε πως υπήρχαν κάποια σημεία στο σύστημα το αμερικανικό που ήταν άξια λόγου, μια παράδοση φιλελεύθερη. Για παράδειγμα, υπήρχε Αμερικανός καθηγητής, ονόματιWenger -και το θυμήθηκα πρόσφατα, με την παραίτηση του βοηθού της Αμερικανικής Πρεσβείας-,που μας έκανε αμερικανική λογοτεχνία και μουσική, ο οποίος είχε μπει στη Δημοκρατική Άμυνα. Αργότερα, στο χτύπημα της Άμυνας, τον έπιασαν και τον απέλασαν. Προπαγανδιστές της χούντας το Κολέγιο δεν είχε, αντίθετα, είχε πολλούς καθηγητές αριστερούς, καθηγητές εξαιρετικούς. Είχε τον Καλοκαιρινό, έναν από τους καλύτερους ιστορικούς, ο οποίος είχε γράψει το βιβλίο για τη βυζαντινή ιστορία – ήταν το πρώτο βιβλίο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης Παπανούτσου-, που ξεκινούσε με οικονομία και οικονομικούς όρους. Γι” αυτό είχε θεωρηθεί μαρξιστικό και όταν ήρθαν στα πράγματα οι αποστάτες, το ’65, το πολτοποίησαν.
Είχε δημιουργηθεί τότε σάλος μες στο Κολέγιο και ο κόσμος είχε πάρει το μέρος του Καλοκαιρινού, ο οποίος ήταν κομμουνιστής. Υπήρχαν, βεβαίως, και οι πιο συντηρητικοί -ο ίδιος ο διευθυντής, ο Κωνσταντίνος Λαλόπουλος, ήταν ο προσωπικός δάσκαλος του Κωνσταντίνου-,όμως το κλίμα της δικτατορίας τα είχε πάει όλα αριστερά. Την ώρα που στην Ελλάδα δεν γινόταν τίποτα, εμείς είχαμε εκλεγμένο μαθητικό συμβούλιο, γίνονταν γενικές συνελεύσεις των τεσσάρων τελευταίων τάξεων και εκλογές με κάλπη και μυστική ψηφοφορία. Τη χρονιά του 70οι υποψήφιοι ήταν δύο: εγώ και ο Αριστείδης ο Δοξιάδης, (: ΔΕΝ αναφέρουμε, ΠΟΤΈ, πρώτον τον εαυτό μας, αλλά τελευταίο, ΕΚΤΟΣ αν αναφερόμαστε σε ανάληψη ευθύνης), της οικογένειας Δοξιάδη. Τα παιδιά των, ας πούμε, «καλών» οικογενειών ψήφισαν τον Αριστείδη, που βγήκε κιόλας, αν και στην ουσία δεν υπήρχε καμιά διαφορά μεταξύ μας: ήμασταν και οι δύο οργανωμένοι παράνομα στο Πατριωτικό Μέτωπο».
Από τους 71 αποφοίτους της τάξης 71 οι 70 μπήκαν στα πανεπιστήμιο, 3 από τους 19 μαθητές του τμήματος του Γιώργου Κύρτσου -ανάμεσα τους και ο ίδιος- στο ΜΙΤ της Καλιφόρνιας, βεβαίως, λέει, γνώριζε από τότε, όπως και οι συμμαθητές του, ότι φοιτούσε σε ένα σχολείο για τους καλύτερους, ένα σχολείο που προετοίμαζε τη μελλοντική ελίτ της πολιτικής, των επιστημών και των επιχειρήσεων. «Όσοι ενδιαφέρονταν να καθίσουν στα θρανία του Κολεγίου έπρεπε να δώσουν εξετάσεις στη Δ” Δημοτικού – εγώ είχα κάνει ένα χρόνο ιδιαίτερα για να τα καταφέρω. Αντί για 12 έτη, οι μαθητές φοιτούσαν 13, εφόσον υπήρχε και μια χρονιά κολεγιακής προετοιμασίας. Το Κολέγιο, όμως, έδινε και ευκαιρίες σε όσους ήταν καλοί μαθητές αλλά είχαν ανάγκη. Για παράδειγμα, ο Χάρης ο Μάκκας, της Πειραιώς, βρέθηκε στα θρανία του με υποτροφία, όταν μια καταστροφική κατολίσθηση έπληξε το Μικρό Χωριό στην Ευρυτανία, όπου κατοικούσε. Της σειράς μου ήταν και ο σημερινός πρόεδρος του ΣΕΒ, ΟδυσσέαςΚυριακόπουλος, καθώς και ο Ντίνος Μαρτίνος, ο εφοπλιστής – οι δυο τους όμως έφυγαν πριν από την αποφοίτηση.
Μαθητική ζωή: Λίγα πράγματα, το σχολείο ήταν πολύ ανταγωνιστικό, θυμάμαι, όμως, τις πλάκες με την αγοροπαρέα, τα «πρέσινγκ» και τα αστεία του γιγαντόσωμου Πέτρου Δούκα -ο Δούκας και γενικά οι μεγαλόσωμοι της κάθε τάξης έσπρωχναν με το σώμα κι έκαναν σάντουιτς τους πιο αδύνατους- ή τα σχέδια που καταστρώναμε για να βρεθούμε με τά κορίτσια στα πάρτι της εποχής».
Καταγγελίες για στημένες εξετάσεις
Σταδιακά το Κολέγιο μετατράπηκε σε σύμβολο της γκλαμουράτης ψευδοαριστοκρατίας της αρπαχτής, με τους περισσότερους να θεωρούν τη φοίτηση εκεί βατήρα κοινωνικής ανέλιξης. Πριν από μερικά χρόνια μάλιστα ένα «σκάνδαλο» που ξέσπασε με τη διαρροή και την εξαγορά θεμάτων στις εξετάσεις του Internationale Baccalaureat (Ι.Β.) απείλησαν να τινάξουν στον αέρα την αξιοπιστία του Κολεγίου.
Η καταγγελία που είχε δημοσιεύσει πριν από δύο χρόνια η «Κ.Ε.» μιλάει για θέματα που ανοίχτηκαν πριν από τις εξετάσεις του Ι.Β. 1 στο Κολέγιο Ψυχικού, το πρώτο ιδιωτικό που ενσωμάτωσε στη λειτουργία του πρόγραμμα Ι.Β., πριν από 15 χρόνια. Σήμερα έχει το μεγαλύτερο Ι.Β. στην Ευρώπη, με πάνω από 250 μαθητές.
Την περίοδο εκείνη στο Ι.Β. 1 φοιτούσαν παιδιά πολλών γνωστών οικογενειών, όπως των επιχειρηματιών Παπαλεξόπουλου, Δουράμπεη, Σαράντη, Μαρτιγοπούλου, Ψάλτη, Βασιλιά, Καλλιτσάνχζη, Βαράγκη, Θεοχαράκη, των δημοσιογράφων Κούλογλου, Τρέμη,Νικολοπούλου και η κόρη του προέδρου του Δ.Σ. του Κολεγίου, Αλ. Σαμαρά.
Λέγεται ακόμα ότι έχει ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα στις οικογένειες του Αλέξανδρου Σαμαρά και του Παπαλεξόπουλου, του Τιτάνα, αφού η κόρη του κ. Σαμαρά με λιγότερες μονάδες μπήκε σε καλύτερο πανεπιστήμιο από την κόρη του κ. Παπαλεξόπουλου, που είχε συγκεντρώσει περισσότερες μονάδες στο Ι.Β. Φήμες διέτρεχαν μάλιστα τα σαλόνια της ελληνικής άρχουσας τάξης ότι ορισμένες «επιτυχίες» οφείλονται και στις χορηγίες εκατομμυρίων που έχουν κάνει ορισμένοι Έλληνες μεγιστάνες σε αμερικανικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Λέγεται ακόμα ότι έχει ξεσπάσει πόλεμος ανάμεσα στις οικογένειες του Αλέξανδρου Σαμαρά και του Παπαλεξόπουλου, του Τιτάνα, αφού η κόρη του κ. Σαμαρά με λιγότερες μονάδες μπήκε σε καλύτερο πανεπιστήμιο από την κόρη του κ. Παπαλεξόπουλου, που είχε συγκεντρώσει περισσότερες μονάδες στο Ι.Β. Φήμες διέτρεχαν μάλιστα τα σαλόνια της ελληνικής άρχουσας τάξης ότι ορισμένες «επιτυχίες» οφείλονται και στις χορηγίες εκατομμυρίων που έχουν κάνει ορισμένοι Έλληνες μεγιστάνες σε αμερικανικά εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Έντονη όμως ήταν και η κριτική κατά του σημερινού προέδρου του Κολεγίου και αδερφού του προέδρου της Νέας Δημοκρατίας, Αλέξανδρου Σαμαρά, «σε επιστολή που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα του σχολείου, από τους γονείς πέντε μαθητών του Κολεγίου.
Το ερώτημα που έθεταν ήταν «πώς ένα ολιγόλεπτο interview αναδεικνύεται στη μοναδική ευκαιρία για την είσοδο στο Ι.Β.;» ενώ στην ίδια επιστολή παρέθεταν μια σειρά ερωτήματα προς τη διοίκηση του σχολείου, μιλώντας για αδιαφάνεια στον τρόπο ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων. Χαρακτηρίζουν «κρυφό σχολειό» το γραφείο του Ι.Β. και μιλούσαν για «τηλεφωνήματα», «οχλήσεις» και «ραντεβού» που χρειάστηκε να γίνουν προκειμένου να πληροφορηθούν ένα αποτέλεσμα.
Η ιστορία
Την ιδέα για τη δημιουργία του σχολείου είχε μια ομάδα Ελλήνων (με επικεφαλής τονΕμμανουήλ Μπενάκη και τον τραπεζίτη Στέφανο Δέλτα), προς τιμήν των οποίων έχει δοθεί το όνομα τους στο κεντρικό σχολικό κτίριο και στις αθλητικές εγκαταστάσεις του σχολείου αντιστοίχως και φιλελλήνων Αμερικανών. Το σχολείο είχε ως πρότυπο την περίφημη Ροβέρτειο Σχολή στην Κωνσταντινούπολη και το σπέρμα της ιδέας αυτής μεταφέρθηκε με τον ξεριζωμό της Μικρασιατικής καταστροφής.
Ο βασικός του πολιτικός υποστηρικτής και αρωγός υπήρξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος όταν εγκαινίασε ως πρωθυπουργός το«Μπενάκειο» κτίριο, είπε μεταξύ άλλων : «Εις τό εκπαιδευτήριον, όπου γίνεται ή συνεργασία του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος καί των σημερινών ιδεωδών της μεγάλης Βορειο-Αμερικανικής Δημοκρατίας, εις τό Κολλέγιοντούτο, οι μαθηταί λαμβάνουν τήν μόρφωσιν του πνεύματος καί της ψυχής, χαλυβδώνουν τήν θέλησιν καί δυναμώνουν τό σώμα των, ώστε νά κατορθώσουν μίαν ήμέραν, εξερχόμενοι από τό Κολλέγιον, νά είναι χρήσιμοι εις εαυτούς καί τους περί αυτούς, αλλά καί γενικώτερα εις τήν πατρίδα». Ιδρύθηκε το 1925 και πρωτολειτούργησε σε ένα οίκημα στην Αθήνα (Άνδρου 18).
Πρώτος μαθητής του ενεγράφη στις 12 Οκτωβρίου ο εκ Κωνσταντινουπόλεως Ηλίας Ηλιάσκος. Στην αρχή ήταν όλοι κι όλοι 15 μαθητές. Στο τέλος του μήνα είχαν γίνει 30 (6 πρόσφυγες από την Κωνσταντινούπολη και 5 από τη Μικρά Ασία, 9 παιδιά από την επαρχία, 5 από το εξωτερικό και 5 από την Αθήνα). Από την αρχή επιδίωξη τους ήταν να λειτουργήσει σε έναν ευρύτερο χώρο. Γιατί όπως πίστευε ο Στ. Δέλτα: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το περιβάλλον της κατοικίας, ο «αέρας» όπου ζει κανείς, επηρεάζει το χαρακτήρα και την ψυχή του. Άλλος γίνεται ο άντρας όταν παιδί έζησε π.χ. σε μέρος ανήλιο, μελαγχολικό, στενόχωρο, πολυθόρυβο, άλλος όταν ανέπνευσε κάμποσα χρόνια αέρα καθαρό, χάρηκε γύρω του φυσική ομορφιά».
Έψαξαν 50 τοποθεσίες
Έτσι, το Δ.Σ. του Ελληνοαμερικανικού Εκπαιδευτηρίου αποφάσισε το 1926 την αγορά μεγάλης έκτασης σε κάποια εξοχική περιοχή. Είχαν ψάξει 50 τοποθεσίες, από τη Χερσόνησο Βουλιαγμένης και το Ελληνικό (το χώρο του μετέπειτα αεροδρομίου) μέχρι το Μαρούσι, την Εκάλη και τη Μαγκουφάνα, ώσπου να καταλήξουν στο Ψυχικό. Τη δαπάνη κάλυψαν οΣτέφανος Δέλτας και ο Εμμανουήλ Μπενάκης.
Τα πρώτα σχέδια για τις εγκαταστάσεις έγιναν πριν από τη ν οριστικό ποίηση της αγοράς της έκτασης. Εκπονήθηκαν από τον Αμερικανό αρχιτέκτονα Στιούαρτ Τόμπσον, που έχει σχεδιάσει και τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αθήνας, αλλά απορρίφθηκαν λόγω υψηλού κόστους Τελικά, το έργο ανατέθηκε σε τρεις Έλληνες αρχιτέκτονες, τους Κ. Κυριακίδη, Κ. Σγούτα και Ν. Σούλη. Οι αρχικές προσόψεις που σχεδίασαν και αυτοί, «μαυσωλειακής μεγαλοπρέπειας οι περισσότερες», απορρίφθηκαν, για να γίνουν «απλούστερης και καθαρότερης μορφής». Η ανέγερση του σχολείου άρχισε το 1927, με σκοπό σε ένα έτος, το φθινόπωρο του 1928, να δοθεί σε χρήση.
Στο λεύκωμα που έγραψε ο συγγραφέας και απόφοιτος του Κολεγίου Δημήτρης Γ. Καραμάνοςαναφέρεται ότι όταν άρχισε να χτίζεται, η έκταση ήταν γυμνή: «Κοπάδια, πρόβατα και κατσίκια έβοσκαν ελεύθερα μέχρι το 1928». Πρόεδρος Δημοκρατίας το θεμελίωσε και ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, όταν ήταν κι αυτός Πρόεδρος Δημοκρατίας το 1975, εκφώνησε τον πανηγυρικό εμπρός από το πρόπυλο του «Μπενάκειου» στην 50ετηρίδα του σχολείου, από τα θρανία του οποίου πέρασαν χιλιάδες ελληνόπουλα, όπως είπε: «Πολλά από αυτά κατέλαβαν ανώτατες θέσεις σε όλους τους επιστημονικούς κλάδους, στην κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου μας».
του Π. Κερτεζίτη, από το περιοδικό «Crash», τεύχος Νο 10, Ιανουάριος 2012
Αντιγραφή – Επιμέλεια : Δημήτρης Μ. Χανιωτάκης, 21/2/2012
Αντιγραφή – Επιμέλεια : Δημήτρης Μ. Χανιωτάκης, 21/2/2012